( К 115-летию со дня рождения поэта Паўлюка Труса)
6 мая 2019 г. исполняется 115 лет со дня рождения выдающегося поэта Советской Белоруссии Паўлюка Труса (Павла Адамовича Труса). Всего 25 лет прожил он на свете. Всего 6 лет он действовал как поэт. Но за это короткое время он успел проявить себя как талантливый поэт с четко выраженной жизненной позицией. Как талантливого поэта его пытаются сейчас “приватизировать” буржуазные реставраторы. О нём стараются говорить как о поэте-лирике, поэте, воспевавшем прелести родной Беларуси, и только вскользь говорят о его революционном пафосе как о чем-то случайном в его творчестве. Неохота «спадарам» от литературоведения признавать то, что в свое время было общеизвестно.
То, что его стихотворения и поэмы отражали тяжёлую жизнь трудящихся в условиях капитализма («Успомнi» и начальные главы поэм « Сiрата Алеся» и «Дзесяты падмурак»). Величие Ленина («Аб Ленiне», «На смерць Ленiна» ) и Великой Октябрьской Революции «Пад напевамi ветраў асеннiх», «У семнаццаты год» ). Борьбу с белопольскими захватчиками в период гражданской войны (поэма «Юны змаганец») и судьбу комсомольца – повстанца, расстрелянного белопольскими оккупантами (поэма «Астрожнiк»). Воспевали Красную Армию («Чырвоная Армiя») и свершения социалистического строительства («Сялянка», «Выйдзi, паслухай», поэма «Дзесяты падмурак»). Что он писал о своих ровесниках – комсомольцах и студентах, для которых тяга к знаниям, стремление отдать полученные знания народу и общественная работа были так же естественны, как молодёжная любовь и дружба («Дзяўчыне», «Студэнтка»), и об их пионерской смене («Будзь гатовы, пiянер!» «Расамахаю ночка лiпнёвая», «Ой, з-за горкi»). Выражали скорбь по поводу гибели погибшего на боевом посту полпреда СССР в Варшаве Войкова, убитого белогвардейцем-террористом («Памяцi тав. Войкава») и прославляли подвиг героев Парижской Коммуны (Камунарам»).Что П. Трус был также автором серии написанных простым, незамысловатым языком частушек-обращений, бичующих идейную отсталость, религиозные предрассудки, суеверие и прочие, как тогда называли, «пережитки капитализма в сознании людей» («Лячыся ў доктара, а не ў шаптухi», «Антырэлiгiйныя частушкi», «За каго ж мы ў Саветы галасуем»).
В его опубликованной к настоящему времени переписке с друзьями и товарищами он однозначно предстаёт борцом за сочетание в литературе коммунистической идейной направленности с высоким уровнем поэтического мастерства.
Недаром такие выдающиеся деятели белорусской советской литературы, как М. Лыньков и П. Глебка, отмечали именно советскую направленность творчества поэта как его основную особенность. И неслучайно в предисловии к сборнику его стихов, изданному в 1979 г., П. Трус был назван певцом социалистической действительности.
Таким был советский белорусский поэт Паўлюк Трус. И хочется, чтобы люди об этом помнили.
Станислав Градов
г. Минск
Ниже приводим серию выдержек из произведений и письма Паўлюка Труса, которые напомнят об идейной направленности его творчества.
НА СМЕРЦЬ ЛЕНIНА
Жалобны студзень
Не астудзiць
Крывi успененай душы!..
Дзе ты, Ленiн?
Ленiн!… –
пытаюць водгукi машын.
Яго няма,
тварца Камуны.
Памёр баян, –
сусветны генiй.
Але каму нам
сягоння быць у задуменнi?!
……………………………………….
Зачынiлiся вочы бунтарскiя,
анямела рака шумнацечная,
але ў сэрцы – агнi пралетарыяў
слова Ленiн
астанецца вечна.
……………………………
Ты заснуў…
На магiлу прыбраную,
след куды не зацьмiцца нiколi,
прынясём з недалёкага рання
кветку шчасця –
сусветнае волi..
1926г.
ПАД НАПЕВАМI ВЕТРАЎ АСЕННIХ
Пад напевамi ветраў асеннiх,
Над прасторамi ўзоравых гоняў
Карнавалiць жыццём вызвалення
Векапомны Кастрычнiк сягоння.
………………………………………………….
Яго погляды – далi люстраныя,
Волi дух – сакалiны палёт,
Яго грудзi – уздым акiяна,
Вольнай песняй вiтаюць Заход.
Чую – там падымаецца лёскат.
Разлiваецца полем аўсяным;
Гэта звонiць кужэльная вёска,
Да Кастрычнiка тулiцца ўся.
I глядзiць туды вокам арлiным,
Каб узняцца на крылах вясеннiх,
Дзе равуць вольнагучна машыны
Над краiнай бяссмертнага Ленiна.
………………………………………………….
Прыйдзе час, i пад сцягам чырвоным
Ашлюбуецца с Нёманам Вiсла,
I свабодная Вiльня зазвонiць,-
Хай панурыя хмары не вiснуць!..
Пад напевамi ветраў асеннiх,
Над прасторамi ўзоравых гоняў
Карнавалiць жыццём вызвалення
Векапомны Кастрычнiк сягоння.
1924 г.
Чырвоная Армiя
Сёмы год,
Як Чырвоная Армiя
Ушаноўвае свята ўрачыстае.
Год без Ленiна,
Год бунтарым мы
На палях Беларусi квяцiстае.
Яшчэ ўчора шляхецкая коннiца
Твае грудзi таптала падковамi,
А сягоння бурлiцца i звонiцца
Твая песня нястрымана новая.
Помню, – ўчора шрапнельмi варожымi
Густа гонi твае засявалiся, –
Сёння ж кветкi свабодна паложым мы
На магiлы бацькоў, што змагалiся.
……………………………………………………..
Там, дзе хмары, прыгон – па-за межамi
Паднявольны народ узварушым мы…
У астатнюю бойку мяцежную
Мы – Чырвоная Армiя – рушым !
1925г.
Камунарам
(Стихотворение посвящено бойцам-коммунарам Парижской Коммуны.)
Спiце спакойна ў магiле крывавай,
Спiце, арлы-камунары!..
Вашы бяссмертныя вольнасцi справы
Вольна ў спеняцца новаю славай,
Новы распаляць пажар.
……………………………………..
Вы за свабоду вякамi прыгнечаных
Смела наперад ступалi.
Пенай кiпеў, не згасаў пад карцечамi
Сэрца бунтарскi запал.
……………………………………………………..
З цвёрдаю вераю, з маршам юнацкiм,
Вы, камунары-ваякi,
Йшлi на змаганне з душою ваяцкаю –
Волi узвысiць маяк.
………………………………………………………….
Будучнасць, шчасця сусветнай камуны,
Згоду працоўнае рацi…
Гэй! Над магiламi сёння каму нам
Плакаць i слёзы раняць?
Вамi пачатую справу бунтарскую,
Справу ваяк-удальцоў
З верай сталёваю мы, пралетарыi,
Мы давядзем да канца.
1925 г.
Заключительная часть поэмы «Астрожнiк», посвящённой запападнобелорусскому комсомольцу – повстанцу, расстрелянному белопольскими оккупантами.
Ён памёр. Расстралялi Якiма…
Цёмны гай зашумеў галасней…
Але справа магутнага КIМа *
Не памрэ, – будзе вечна квiтнець!..
Ой, не раз Беларусi абшары
Упiвалiся горкай расой…
Буду помнiць яго, камунара,
Буду помнiць паўстанца лясоў.
А як ветры павеюць з Усходу,
Хвалi ўзрушаць глыбокае дно, –
Тады ў бурах змагання народаў
Прынясу на магiлу вянок.
Ён памёр, расстралялi Якiма…
Цёмны гай зашумеў галасней…
Але справа магутнага КIМа *
Не памрэ, – будзе вечна квiтнець!…
*КИМ – Коммунистический Интернационал Молодёжи, международная организация, объединявшая в тот период в своих рядак Коммунистические организации молодёжи различных стран, в том числе СССР.
Из 3-й (посвященной социалистическому строительству в Советской Белоруссии) и 4-й (посвященной борьбе трудящихся Западной Белоруссии) глав поэмы П.Труса “Дзесяты падмурак”, посвященной 10-летию Октябрьской революции.
Из главы 3
Днi прайшлi, адшалясцелi зоры
на гарачых крыллях навальнiц.
I пульсуе радасць у прасторах,
залатыя свецяцца агнi.
Дзесяць год упартага змагання,
дзесяць год змагання й перамог,
Толькi сценi плачуць на кургане,
прасцiраюць рукi ля дарог.
Хто ж гадаў, як наплывалi хмары,
хто ж гадаў, цi думаў, а цi снiў,
што краiна соннага надхмар¢я
расцвiце у чырванi зарнiц.
Творчы мiг…Напорная iмлiвасць…
Працай тут заняты муляры.
I пад небам зорнасцi маўклiвай
вырастаюць волаты-муры.
– Добры дзень, аснежныя прасторы,
добры дзень, сталiца хараства!
Скора ў бляску вечара, ой, скора
празвiнiць на вулiцах трамвай.
I тады я стану пад гарою,
каб пазбыцца смутку i журбы,
буду слухаць песнi Асiнстрою,
захаплюся музыкай турбiн.
Край легенд,
адвечных песень-казак,
край паэм,
бальзам жывых крынiц…
Край балот,
тугi азераў наскiх,
край цiшы
i громаў-навальнiц…
Край лясоў,
мiнулых дзен паўстання,
край нiзiн –
прастораў дальнiх шыр…
Край палеў…
О, край, –
калi ж ты станеш
краем фабрык дымных
i машын?
Из главы 4
Праходзяць эпохi, –
змагаемся мы,
дзесяты падмурак заклалi.
А Неман гамонiць,
сярдзiта шумiць,
i коцяцца грозныя хвалi.
…………………………………….
Арлы маладыя –
няволi сыны,
узнiмайце халодныя крыллi.
Хоць рукi закованы
ў сталь-кайданы,
а сiлу рыхтуйце вы сiле.
………………………………….
Даволi мучэння
(шчэ рана старэць),
балючага здеку даволi,
Сягоння – нявольнiк,
а заўтра – тварэц
Краiны свабоднай i вольнай.
Аднi памiралi
ў агнi-барацьбе,-
другiя iшлi на падмогу,
Пад сцягам рашучасцi
КПЗБ,*
услаўце ж i вы перамогу.
Праходзяць эпохi, –
змагаемся мы,
дзесяты падмурак заклалi.
А Неман гамонiць,
сярдзiта шумiць,
i коцяцца грозныя хвалi.
1928 г.
*КПЗБ – Коммунистическая Партия Западной Белоруссии
Памяцi тав. Войкава
Смяротны ўдар
З халоднага нагана
У дзiкай роспачы
Спынiў iмкненне дум…
Дзе кроў цякла
З глыбокай свежай раны,
Там кветкi ўвосенi
I ў сцюжах расцвiтуць
– Таварыш! Любы мой
Таварыш! Любы дружа!
Ты адышоў ад нас
Ў красе свайго жыцця…
Гадзiннiк б’е…
Кладуць вянкi i ружы.
Сцягi схiляюцца
I цiха шалясцяць…
Ты адышоў ад нас…
Даюць салют заводы…
Ты адышоў ад нас…
Жалобны граюць марш…
I будуць днi,
I будуць днi ў паходах,
Бо волi светлае
Ўкайданах не стрымаць…
Гараць агнi…
Агнi шасцяць у строях…
Над краем сонечным
Гараць iрдзень – агнi…
I не спынiць жыцця
Турбiн на Волхаўстроi,
Адвечных песень – дум
Iх смерцю не спынiць.
Бо там, дзе ўдар
З халоднага нагана
У дзiкай роспачы
Стушыў агонь грудзей,
Дзе кроў цякла
З глыбокай свежай раны, –
Там кветкi вырастуць
Красы, жыцця, надзей
1927
Из письма в адрес П. Глебки от 24.07.26 г.
А ты хто, таксама i я – камсамольцы.
Што мы павiнны рабiць? Выпраўляць памылкi, а не выходзiць без дай нiчога з « Маладняка». Я табе гавару, як камсамольцу. Хто сядзеў у праўленнi « Маладняка»? Да амаль што ўсе тыя, хто выйшаў. Чаму яны не ставiлi працу як след быць? Чаму не падымалi гэтага пытання на сходах «Маладняка» А значыць, няма чаго гаварыць аб тым, што не згодны з метадамi працы.
Памылкi могуць быць не толькi ў «Маладняку». Яны ёсць у камсамоле, у партыi. Але гэта не значыць, што трэба выходзiць з партыi, аслабаняць партыю, калi там не так робiцца, як трэба. Гэта як прыклад я бяру.
I тое, што зноў уступiў у «Маладняк», я зрабiў правiльна. Правiльна ў тым сэнсе, што я як камсамолец не павiнен адрывацца ад камсамольскай сям’i, павiнен весцi лiнiю камсамолу…
